“Het is de hoogste tijd voor het nieuwe denken”, zei de oud-premier tijdens de boeklancering op landgoed Nyenrode. De Wit beschrijft in zijn boek de huidige overgang van het industriële tijdperk naar ‘Society 4.0’. De hoogleraar Strategisch Leiderschap aan Nyenrode Business Universiteit zei een hoopvol boek te hebben geschreven. “Ik hoop dat mijn boek eraan bijdraagt dat de generatie van mijn dochter in een betere wereld opgroeit.”

Toekomstdenken

De oud-premier roemde de Wit voor het koppelen van toekomstdenken, met veel aandacht voor nieuwe technologie, aan een hele andere discussie: in welke wereld willen we eigenlijk leven? “Het is goed dat Bob de Wit het niet bij de analyse laat, maar ook perspectief biedt”, zei de oud-premier, die momenteel hoogleraar aan de Erasmus Universiteit en extern adviseur bij Ernst & Young is. “De laatste honderd jaar is er heel veel ten goede gekeerd. Maar resultaten uit het verleden bieden geen garantie voor de toekomst. En onder die laatste woorden zet ik een dikke streep.”

Cyborgs

Society 4.0 begint met een korte geschiedenis van de verschillende tijdperken waarin de geschiedenis van de mens kan worden ingedeeld. Daarna stapt De Wit over op een analyse van de huidige overgangsperiode van het Industriële Tijdperk naar Society 4.0. Arbeid wordt vervangen door robots en cyborgs (mensen die met hulp van computertechnologie een IQ van 300 hebben), verwacht de hoogleraar. De Wit: “Wie is straks de eigenaar van deze robots? Wie maakt straks gebruik van robots en artificial intelligence en het vergroten van de eigen intelligentie? Is dat de 1 procent rijken, die de afgelopen twee decennia hun vermogen hebben zien verdubbelen? Blijft de middenklasse dan nog bestaan? Gaan we kortom toe naar een Elite Reset Society, waar die 1% het voor het zeggen heeft? Of kiezen we voor een Glocal Citizens Society, waar mensen globaal handelen en contacten hebben, maar lokaal geworteld zijn?”

Reset

Trudy Huisman, voorzitter van de Economic Board Regio Zwolle, bekeek Society 4.0 tijdens de boeklancering vanuit regionaal perspectief. Ze refereerde eraan dat de Wit een kleinere rol ziet weggelegd voor het nationale bestuursniveau, maar juist een grotere rol voor de regio’s. “De regio Zwolle is met 22 samenwerkende gemeenten, vier provincies en 780.000 inwoners een proeftuin voor Society 4.0“, aldus Huisman. Volgens de oud-directeur van Rabobank Noord-Nederland is het tijd voor een ‘reset’ op de thema’s die De Wit in zijn boek noemt. “Denk bijvoorbeeld aan onderwerpen als het klimaat, de sociale leefomgeving en de democratie.”

>>> Tip: lees ook het interview van PW. met Bob de Wit over Society 4.0

In Zwolle en omgeving betekent dit onder meer dat de regio de ambitie heeft uitgesproken te komen tot een circulaire economie, met name gedreven door familiebedrijven. Ook de energietransitie wordt volop ondersteund. Een ander voorbeeld: the wisdom of the crowd kan worden ingezet onder de 136.000 millennials in de regio, zegt Huisman. En dat is precies wat De Wit in zijn boek adviseert: zet nieuwe technologie in die directe democratie mogelijk maakt en laat mensen beslissen over zaken die hen aangaan.

Monopolisten

Tijdens de boekpresentatie kon het vanwege de coronamaatregelen beperkt aanwezige publiek ook vragen stellen. Wie zou in Society 4.0 eigenaar moeten zijn van de media, luidde een van de vragen. De Wit: “Tijdens de Industriële Revolutie zagen we iets vergelijkbaars als nu tijdens deze overgangstijd: er ontstonden steeds meer monopolisten, die bijvoorbeeld de spoorwegen in handen kregen en zo de prijzen konden bepalen. Dat heeft ook geleid tot een revolutie, want nu zeggen we dat wegen en spoor een publiek, voor iedereen toegankelijk goed zijn. In onze tijd behoren de socials als Facebook en Instagram tot belangrijke sociale infrastructuur. Het brengt mensen bij elkaar en daarom vind ik dat het in publieke handen zou moeten zijn.”

Video: Bekijk de boekpresentatie van Society 4.0 

Balkenende: “De vraag is hier: wie is de eigenaar van de data? In de Chinese context is het van de staat, waarbij je je aan de regels van de Communistische Partij moet houden. En je krijgt vinkjes achter je naam als je niet meewerkt. Aan de andere kant zie je de Verenigde Staten, waarbij Facebook ook Whatsapp en Instagram in handen heeft en daarmee feitelijk een monopolie in handen heeft. In de Europese context zeggen we dat data van de burgers hoort te zijn, maar je hebt wel met de mondiale krachtverhoudingen te maken. In mijn optiek hoort er een goede balans te zijn tussen de staat, de burgers – the civil society – en de markt.”

Volgens Huisman moet ook veel meer gekeken worden naar “de schade van het rendement maken”. Die wordt nu op de samenleving verhaald. En dat geldt volgens haar niet alleen voor sociale media, maar voor meer sectoren. “Kijk naar Airbnb. Toeristen kunnen nu goedkoop op reis, maar hoeveel schade heeft een stad als Amsterdam niet ondervonden door de overlast van toeristen. Airbnb wordt inmiddels door de gang naar de beurs gewaardeerd op 47 miljard dollar en de drie oprichters zijn officieel miljardair!”

Europa?

Op wereldschaal is er geen democratie, is er geen feedbacksysteem”, zei de hoogleraar in zijn openingswoorden. “Dat geldt ook voor de Verenigde Naties, voor corporate-states – de multinationals – en voor NGO’s (Non Governmental Organisations). Een systeem zonder feedback gaat fout. Daar moeten we iets nieuws op verzinnen.” Een vragensteller wilde in dat licht weten hoe De Wit de toekomst van Europa ziet. “Europa is een stabiel continent. Dat is te prijzen. Maar ook hier speelt dat het als gremium erg ver van burgers afstaat. Als we binnen de EU die stap naar directe democratie kunnen maken, dan denk ik dat Europa meer toekomst heeft. Dan wordt het iets van iedereen en gaat het leven.”

>>> Society 4.0: meer informatie en bestellen

“We hebben Europa echt nodig als het gaat over klimaat, migratie en de aanpak van ongelijkheid”, reageerde Balkenende. “Je kunt het zoals het Verenigd Koninkrijk doen, Brexit, maar dat vind ik een uitzichtloos perspectief . Of voor adhoc-oplossingen kiezen, zoals de afgelopen jaren in de EU. Van crisis naar crisis dus. Mijn visie is dat Europa een nieuw verhaal moet krijgen. Een verhaal waarmee je ook jongeren enthousiasmeert. Je ziet nu dat studenten van buiten de EU vaak heel enthousiast zijn over de Europese samenwerking, terwijl ik dat bij studenten uit de EU veel minder aantref.”

Plakkend pluch

Huisman wilde van De Wit weten wat zijn oplossing is voor het ‘plakkend pluche’, waardoor bestuurders meer gehecht zijn aan hun positie dan aan verandering. De Wit: “De gevestigde orde is altijd de laatste die doorheeft dat de tijden definitief zijn veranderd. Dat is in de geschiedenis nooit anders geweest. Ik denk dat het initiatief uit de burgers zelf moet komen. Je ziet al dat burgers steeds meer zelf organiseren. Ze zetten een systeem op om auto’s met elkaar te delen of gezamenlijk energie op te wekken bijvoorbeeld. Ik geloof erg in die initiatieven van onderop, waarbij de regio’s burgers kunnen ondersteunen. Ik hoop dat mijn boek mensen inspireert om die beweging in gang te zetten.”

De boekpresentatie van Society 4.0 vond op vrijdag 11 december plaats op landgoed Nyenrode met inachtneming van alle toen geldende coronamaatregelen.