Er zijn veel redenen om grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer te voorkomen. Naast negatieve gevolgen voor het slachtoffer en zijn of haar gezondheid kan het zorgen voor een giftige werksfeer en oplopend ziekteverzuim.

Met een (verplichte) gedragscode voor grensoverschrijdend gedrag neem je als werkgever de verantwoordelijkheid voor een sociaal veilige werkomgeving en het voorkomen en aanpakken van grensoverschrijdend gedrag. Zo’n gedragscode beschrijft hoe mensen in een bedrijf met elkaar moeten omgaan. Hier horen ook sancties bij voor mensen die op een ongewenste wijze met anderen omgaan. Denk aan waarschuwingen, schorsingen en ontslag.

Wat is grensoverschrijdend gedrag?

Bij grensoverschrijdend gedrag kan het gaan om:

• seksuele intimidatie (bijvoorbeeld ongewenste aanrakingen of opmerkingen, aanranding of verkrachting);
• pesten (bijvoorbeeld buitensluiten of vernederen);
• intimidatie (bijvoorbeeld schelden of bedreigen);
• discriminatie (bijvoorbeeld onderscheid maken op grond van afkomst, leeftijd of seksuele gerichtheid);
• lichamelijke agressie (bijvoorbeeld slaan of schoppen).

Arbowetgeving

Als werkgever ben je vanuit de Arbowet al verplicht om beleid te hebben om psychosociale arbeidsbelasting, zoals seksuele intimidatie, te voorkomen en te beperken. Je moet daarvoor risico’s inventariseren en een plan maken dat aangeeft hoe je de risico’s zoveel mogelijk beperkt. Momenteel beschikt nog maar ongeveer de helft van alle bedrijven over zo’n risico-inventarisatie.

Duidelijke afspraken ontbreken vaak

Uit recent onderzoek komt een vergelijkbaar beeld naar voren. Slechts de helft van de werkende Nederlanders vindt dat er duidelijke afspraken zijn op het werk over grensoverschrijdend gedrag. Dat blijkt uit de jaarlijkse publieksmonitor van Ipsos I&O van maart 2024. De andere helft mist die afspraken. Uit de studie blijkt verder dat vier op de tien Nederlanders op de werkvloer te maken heeft gehad met seksueel grensoverschrijdend gedrag. Ipsos deed het onderzoek in opdracht van het Nationaal Actieprogramma ‘Aanpak seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld’.

Wetsvoorstel verplichte gedragscode

Veel werkgevers hebben dus geen gedragscode voor overschrijdend gedrag ingevoerd. Door het ontbreken van een vaste, wettelijke gedragscode gaan organisaties ook verschillend om met grensoverschrijdend gedrag. Daarom is er een wetsvoorstel gemaakt voor een ‘verplichte gedragscode grensoverschrijdend gedrag’. Dat komt voort uit het al genoemde Nationaal Actieprogramma. Het zou moeten gaan om een verplichte gedragscode in combinatie met een klachtenregeling, klachtencommissie en vertrouwenspersoon.

Het wetgevingstraject van het wetsvoorstel voor de verplichte gedragscode is nog niet gestart. Een wetvoorstel voor een verplichte vertrouwenspersoon ligt momenteel voor behandeling in de Eerste Kamer.

Een vertrouwenspersoon, klachtenregeling en een klachtencommissie zijn noodzakelijk in combinatie met de gedragscode voor het slagen van een beleid tegen grensoverschrijdend gedrag. Het vergroot de meldingsbereidheid onder slachtoffers. Daarbij leidt een klachtenregeling ertoe dat formele klachten over ongewenste gedrag zorgvuldig worden onderzocht en afgehandeld.

Stand van zaken verplichte gedragscode

Het wetsvoorstel voor de verplichte gedragscode zou de tweede helft van 2024 in internetconsultatie gaan. Gaat dat door, dan wordt het daarna behandeld door de ministerraad, Raad van State en beide Kamers. Het wetsvoorstel is nog niet in consultatie, dus het kan nog door het kabinet Schoof worden ingetrokken.

Een veilige en gezonde werkomgeving

Ook zonder dat een plicht geldt, doe je er als werkgever goed aan een gedragscode grensoverschrijdend gedrag in te voeren. Het zorgt voor een gezondere en beter presterende organisatie. Ook vul je hiermee je verantwoordelijkheid vanuit de Arbowet in om te zorgen voor een veilige en gezonde werkomgeving. Als je tekortschiet in het zorgen voor zo’n werkomgeving dan kan je daar door eventuele slachtoffers ook juridisch op worden aangesproken.

Invoeren gedragscode

Wil je een gedragscode invoeren, dan doe je er goed aan om daarnaast een vertrouwenspersoon aan te stellen en te zorgen voor een klachtenregeling. Dit bevordert dat mensen overtredingen van de gedragscode in je organisatie melden. Communiceer de gedragscode, klachtenregeling en de mogelijkheid om klachten te melden bij een vertrouwenspersoon duidelijk met alle medewerkers en verwijs er regelmatig naar. Het is belangrijk dat werknemers de gedragscode kennen, zodat ze weten welk gedrag wel en niet kan.

Daarnaast moeten ze op de hoogte zijn van je sancties bij grensoverschrijdend gedrag. Verder is het van belang om met de andere leidinggevenden in je organisatie het goede voorbeeld te geven. Om werkgevers te ondersteunen in het creëren van een veilige werkomgeving bestaat de ‘Handreiking voor cultuurverandering op de werkvloer’.

Werknemers bij gedragscode betrekken

Vraag werknemers om mee te denken over een gedragscode grensoverschrijdend gedrag. Het gaat hierbij bijvoorbeeld om het bepalen van verbale en fysieke grenzen en welke sancties je oplegt bij overschrijding daarvan. Let erop dat je de ondernemingsraad (OR) of personeelsvertegenwoordiging (PVT) betrekt bij de inhoud van de gedragscode.

Rol omstanders

Bij grensoverschrijdend gedrag is er vaak sprake van wegkijken, goedpraten, bagatelliseren en het probleem bij het slachtoffer leggen. Dit kan verbeteren door bewustwording van omstanders, die daardoor eerder actie ondernemen. Hiervoor bestaan omstanderstrainingen, waaraan werknemers individueel of via hun organisatie deel kunnen nemen.

Ook is het van belang dat er over grensoverschrijdend gedrag gepraat kan worden op het werk. Bied je leidinggevenden trainingen aan om signalen te herkennen en actie te ondernemen als dat nodig is. Mochten er toch slachtoffers zijn dan is het van belang dat er goede hulpverlening beschikbaar is.

Gewenst gedrag stimuleren

Voorkomen is altijd beter dan genezen, dus je doet er verstandig aan om gewenst gedrag op de werkplek te bevorderen. Het dossier ‘Grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer’ op het SER Arboplatform bevat een aantal praktische, preventieve maatregelen voor het stimuleren van gewenst gedrag op de werkplek. Ook vind je in dit dossier acties die nodig zijn als er toch sprake is van grensoverschrijdend gedrag.

Dit artikel is gesponsord door Centraal Beheer.