“Samen slim is een zeldzame uitschieter. De inzichten van Eric Koenen zijn zeer behulpzaam bij het beter samenwerken en samenleven anno 2021.” Met deze superlatieven recenseert de site Managementboek het nieuwe boek van commissaris, interventiestrateeg en Nyenrode-gastdocent Eric Koenen.

Collectieve intelligentie

In zijn ogen loopt de HR-professional die zich niet verdiept in collectieve intelligentie het risico buiten de boot te vallen. Wanneer de Perseverance landt op Mars weet je dat het een resultaat is van jarenlange samenwerking, van de bundeling van denkkracht.

Het is collectieve intelligentie in het groot, zou je kunnen zeggen. Het is ongetwijfeld een groot zoekproces geweest met vallen en opstaan, zoeken, ploeteren, vloeken, lachen, boosheid, spanning, miskenning en succes leidend tot het bloedstollende moment voor alle betrokkenen: de zachte landing op de rode planeet. Maar wat is dat dan, ‘collectieve intelligentie’? Is het wat anders dan gewoon samenwerken?

Samen dom, een toenemend risico

Op de laatste vraag antwoordt Koenen bevestigend. Het ‘gewone’ samenwerken in teams is vaak veel minder effectief dan we denken. Door vormen van groupthink is het, onbewust, te vaak: Samen dom. De afgelopen jaren verschenen zowel op Harvard als Princeton University studies onder titels als ‘Collective genius en Big Mind over de ontwikkeling van collectieve slimheid die we goed moeten volgen.

Hij vat de essenties van deze studies onder meer samen in zijn boek. Collectieve intelligentie is een vorm van slimheid, wijsheid, die al doende ontstaat vanuit een gezamenlijke, afgestemde inspanning van meerdere individuen. Het is niet een ‘staat van zijn’, een eigenschap, het is een proces, een gezamenlijke onderzoeksvorm die leidt tot een meer doordachte en gedragen oplossing of tot betere besluiten.

Meer verbindingen maken slimmer

Slimheid die niet wordt bepaald door hersenomvang maar eerder door het vermogen verbindingen te leggen en iets in te leveren ten dienste van het geheel. De HR professional die zijn vak verstaat en bijhoudt weet dat zijn organisatie meer en meer gebaat is bij een inclusieve gedachtebepaling en besluitvorming, bij een sterke verbinding tussen disciplines en multidisciplinaire netwerken,
bij nieuwe samenwerkingsvormen als teaming en swarming.

Innovatieve regisseur

De HR-discipline zal de innovatieve regisseur moeten zijn van deze nieuwe samenwerkingsvormen. Individualisering, scoringsdrang en polarisatie werken bedreigend en remmend op het ontstaan van collectieve intelligentie. Een belangrijk deel van onze denkkracht wordt onderdrukt, niet ontwikkeld of niet gestimuleerd. Koenen beschrijft in zijn boek uitgebreid hoe dat werkt.

Ongemerkt sluipen dynamieken in onze systemen die welwillende medewerkers dwingen in contraproductieve patronen te werken. Een hoog streven naar individuele excellentie zit de ontwikkeling van het grotere denken in de weg. Het is niet zo dat de harde rotsen van de Grand Canyon zijn uitgehakt en dat daarna de softe Colorado er moeiteloos doorheen is geleid. De softe kleine rivier heeft door zich miljoenen jaren een weg te banen via de weg van de minste weerstand op weg naar een lagergelegen gebied een overweldigend uitzicht gecreëerd.

Niets zo hard als soft

Niets zo hard als soft, zou je kunnen concluderen, zegt Koenen glimlachend. Het organiseren van collectieve slimheid gaat over het herschikken van stromen en rotsen, in de juiste balans. Hoe je dat doet met gevoelsprecisie? Dat is een van de uitdagingen waar de interventiekunde de HR-professional ten dienste staat.

Cynefin framework

In het eerste deel van zijn boek werkt Koenen het begrip collectieve intelligentie uit. Hij besteedt een heel hoofdstuk aan het Cynefin Framework, het denkraam van Dave Snowden dat steeds meer opgang maakt in de vakliteratuur. Collectieve slimheid ontstaat niet vanzelf. Dat vraagt om zorgvuldige interventies in elke fase van het proces. De interventiekunde is een praktijkgerichte benadering waarbij meerdere disciplines samenkomen, onder meer de organisatiekunde, bedrijfskunde, sociologie, bestuurskunde, psychologie, systeemkennis en de
filosofie.

In dit interdisciplinaire vakgebied wordt op basis van een brede diagnostiek nagedacht over de interventies die in bovenen onderstromen nodig zijn om een denkproces, een ontwikkelingsproces, een veranderproces van teams, individuen, ’zwermen’ te verbeteren of te versnellen. Het doen van de juiste interventies op het juiste moment in boven- en onderstromen vraagt om zorgvuldig balanceren tussen alle in dit boek beschreven krachten.

Academie voor Interventiekunde

In het proces om van Genius naar Scenius te komen, zoals Koenen dat noemt, is zorgvuldigheid, afstemming en gevoelsprecisie nodig in boven- en onderstromen. Daartoe richtte Eric Koenen in 2017 samen met organisatiecoach Jacqueline Willeboordse de Academie voor Interventiekunde op, waar professionele adviseurs en leiders in zorgvuldig samengestelde kleine leergroepen meesterschap ontwikkelen op dit vlak.

Dit artikel is gesponsord door Academie voor Interventiekunde.